میرزا آقاخان کرمانی

میرزا عبدالحسین خان مشهور به میرزاآقاخان کرمانی،‌یکی از برجسته‌ترین مورّخان و پیشروان رئالیسم و از تواناترین نویسندگان اجتماعی در قرن گذشته است و به حقیقت می‌توان گفت از بزرگترین نمایندگان طغیان علیه سنت ادبی ایران و‌ هاتف نوجویی و تحوّل ادبی است. او اولین کسی بود که فلسفه­ ی نوین تاریخ ایران را بنیان نهاد و سنت‌های تاریخ نگاری را درنوردید.

میرزا آقاخان به سال۱۲۷۰ در قصبه‌ی مشیز از توابع بردسیر کرمان متولد شد. پدرش آقا عبدالرحیم از ملاکین بود و به سلسله­ ی متصوفه­ی«اهل حق» تعلق ­داشت.وی تحصیلات اصلی خود را در کرمان تمام کرد.

ریاضیات و منطق، ادبیات، حکمت و عرفان، تاریخ اسلامی، ملل و نحل، فقه و اصول و حدیث، عربی و طب قدیم را به شیوه­ ی آن زمان آموخت.

میرزا تا حدود سی سالگی در کرمان زندگی کرد. کتاب رضوان را به تقلید از گلستان سعدی در سال۱۳۰۴تألیف کرد. برای بیداری افکار عمومی آرزوی برپا کردن روزنامه­ ی مستقلی را داشت ولی چون موفق نشد، به نگارش­د و کتاب دست زد:‌یکی «تکالیف ملت» و دیگری «در تاریخ احوال قاجار و بیان سبب‌ترقی و تنزّل احوال دولت و ملت ایران» بود. غیر از مقالاتش در روزنامه­ی اختر، تعداد بیست کتاب و رساله، تألیف و‌ترجمه کرده است.

او با سیدجمال الدین اسدآبادی و میرزاملکم خان در مبارزه‌های سیاسی‌یار و همکار بود. تاریخ مشروطیت ایران، بی‌تردید نام چهار دلاور کرمانی (میرزاآقاخان، شیخ احمد روحی، میرزارضا کرمانی و خبیرالملک) را که سرانجام جان خود را بر سر آرمان خویش باختند، فراموش نخواهد کرد.

او سرانجام در هفته ­ی اول ماه صفر ۱۳۱۴ هجری قمری، به دستور محمدعلی شاه و به جرم داشتن افکار آزادی خواهانه در باغ اعتضادیه، شبان گاه زیر درخت نسترن همراه با دو‌یار همراهش شیخ احمد روحی و خبیرالملک سر بریده شدند.