ویژگی های فرهنگی و بومی استان کرمان

آداب و رسوم

آداب و رسوم و عقاید و عادات اقوام و ملل، بیانگر تفکر و خصوصیات آنهاست و از این طریق می‌توان روحیه، تعلقات و خلقیات خاص هر ملت را دریافت.

منظور از فرهنگ مردم، دانستنی‌های توده­ی مردم است و در برگیرنده‌ی افسانه‌ها، قصه‌ها، لطیفه­ها، ضرب المثل‌ها، معماها،‌ترانه­ها، دعاها، نفرین‌ها، قسم‌ها، کنایات و… است.

استان کرمان، محل سکونت مردمی با عقاید دینی و مذهبی است که هر کدام از ‌آنها آیین و مراسم خاصی­دارند و نیزمحل کوچ و زیست ایلات مختلف عشایری است که فرهنگ ایشان با فرهنگ شهری اختلاف اساسی دارد از جمله ایلات سیرجان، رودبار و….

به طور کلی فرهنگ منطقه­ی کرمان بر بنیاد دو عامل شکل گرفته است:

از‌یک سو شرایط طبیعی و اقلیمی و از سوی دیگر تاریخ سخت و پرفراز و نشیب این منطقه که این دو عامل به قناعت و صبوری مردمان منجر شده است. این همه بدین معناست که فرهنگ این استان از‌ترکیب اجتماعی جوامع شهری، روستایی و عشایری و همچنین متأثر از جریانات تاریخی و آیین‌های مذهبی بوده و خرده فرهنگ‌هایی را در سطح استان به وجود آورده است. این آداب و عادات در طی سالیان متمادی با لهجه و طرز تفکر و محیط زندگی مردم آمیخته و به صورتی متفاوت درآمده است.

سبک پوشش و لباس مردم مناطق مختلف کرمان نیز تحت تأثیر آداب و سنن و شرایط خاص اقلیمی با هم متفاوت است.

گویش و لهجه

گویش به گونه‌هایی از زبان گفته می‌شود که از لحاظ آوایی، دستوری و واژگانی تفاوت‌هایی با‌یکدیگر دارند. گویش از نظر توانایی ایجاد ارتباط، کمتر از زبان رسمی نیست، زیرا احتیاجات ارتباطی و اجتماعی و فرهنگی مردم‌یک منطقه را برآورده می‌کند.

کشور ایران از دیرباز به دلیل وسعت قلمرو، غنای فرهنگی و حضور اقوام مختلف، دارای تنوع گویشی بسیار بوده است. در استان پهناور کرمان نیز این گوناگونی گویش به نحوی بارز مشاهده می‌شود. با توجه به گسترش وسایل ارتباط جمعی از جمله رادیو و تلویزیون دردورترین نقاط کشور، کم رنگ شدن هنجارها و ارزش‌های محلی و بومی، و مهاجرت­ بی­رویه به شهرهای بزرگ و مراکز استان­ها، به تدریج زبان رسمی، جایگزین گویش‌های محلی می‌شود، بنابراین لازم است هر چه زودتر گویش‌ها به وسیله‌ی کسانی که در این زمینه تخصص دارند، جمع آوری شود.

با بررسی و مقایسه­ی گویش‌های رایج در استان کرمان می‌توان به وجوه اشتراک و افتراق در این گویش‌ها پی برد. با این بررسی از سویی شاهد فرآیندهای واجی مشترک در گویش‌های استان کرمان هستیم که نشان دهنده‌ی تبار مشترک آنها و نیز قرابت تاریخی و جغرافیایی این گویش‌ها است و از سوی دیگر شاهد تفاوت نسبی این گویش‌ها هستیم. این تفاوت در مقایسه با زبان معیار در شهرستان‌های مختلف استان شدت و ضعف دارد؛ به عنوان مثال گویش شهرستان‌های جیرفت و کهنوج از نظر آوایی، واژگانی و دستوری، شاخصه‌هایی دارد که آن را از گویش‌های سایر نقاط استان متمایز می‌کند. تأثیرپذیری گویش جیرفت و کهنوج از گویش استان‌های هم مرز کرمان مانند هرمزگان و سیستان و بلوچستان، زمینه ساز این تفاوت و تمایز بوده است.

در زمینه­ی جمع آوری گویش‌های استان کرمان بویژه گویش شهر کرمان تلاش‌های بسیاری صورت گرفته است و تاکنون با همّت مؤلفان و حمایت مرکز کرمان­شناسی، گویش اغلب شهرستان‌های استان، در قالب بیش از بیست اثر جمع آوری و به چاپ رسیده است.